معابد کاتماندو : سفری معنوی به دره مقدس نپال

کاتماندو، پایتخت نپال و بزرگ‌ترین شهر این کشور، معمولاً نخستین مقصد گردشگرانی ست که وارد نپال می‌شوند. این شهر به عنوان پایگاهی برای سفر به مناطق دورافتاده‌ای چون جنگل‌های ترای یا مسیرهای کوه‌پیمایی مشهور آناپورنا و اورست شناخته می‌شود که بیشتر ناحیه دره کاتماندو را پوشش می‌دهند و شامل شهرهایی مانند لالیتپور، کیرتیپور، مادهیاپور، تیمی و باکتاپور هستند. این شهر تاریخی که در ارتفاع حدود ۱۴۰۰ متری از سطح دریا قرار گرفته، قلب فرهنگی نپال به شمار می‌آید. بسیاری از مردم، دره کاتماندو را نماد “نپال واقعی” می‌دانند. کاتماندو که روزگاری پایتخت سلطنتی پادشاهی نپال بوده، با معماری سنتی، فضای معنوی و صدها معبد، استوپا و زیارتگاه، لقب “شهر معابد” را به خود اختصاص داده است. قدم زدن در خیابان‌های این شهر، تجربه‌ای از تماشای بی‌وقفه معابد و نشانه‌های مذهبی است؛ به‌طوری‌که در هر گوشه‌ای می‌توان اثری از معابد کاتماندو را یافت. در ادامه معروفترین معابد این شهر را معرفی کرده‌ایم.

معروفترین معابد کاتماندو

نپال، به عنوان کشوری عمدتاً هندو، تعداد زیادی استوپا و معبد دارد که در سراسر کشور از بلندترین نقاط هیمالیا گرفته تا مناطق جنگلی پست نزدیک مرزهای هند، پراکنده شده‌اند. هندوئیسم تعداد زیادی از خدایان، چه خدایان و چه الهه‌ها، را به رسمیت می‌شناسد و گفته می‌شود که حدود سیصد و سی و سه میلیون خدا در مذهب هندو وجود دارد که بسیاری از آنها معابد یا استوپاهای خود را در سراسر مناطق هندو جهان دارند.

در حالی که احتمالاً هزاران معبد در دره کاتماندو وجود دارد، برخی از آنها از اکثر معابد مهم‌تر تلقی می‌شوند و از مکان‌های برتر گردشگری دره کاتماندو هستند. این معابد اصلی از مهمترین معابد در هندوئیسم نپالی هستند و ارزش دارند که در طول تور نپال خود زمانی را برای بازدید از آنها اختصاص دهید.

معبد پاشوپاتینات / Pashupatinath Temple

معبد پاشوپاتینات که در قرن پنجم ساخته شده و به خدای شیوا تقدیم شده است، یکی از مهمترین معابد کاتماندو و از چهار معبد اصلی هندوئیسم نپالی است. گفته می‌شود محل این معبد که در حدود ۵ کیلومتری شمال غربی مرکز شهر کاتماندو قرار دارد، برای چندین هزار سال یک مکان مذهبی بوده است و یک لنگام از شیوا در حدود قرن اول میلادی در آنجا کشف شد. افسانه‌ها می‌گویند که در حدود ۴۰۰ سال قبل از میلاد، زمانی که پاشوپاتی پروردگار همه پاشوها، به عنوان یک خدا در آنجا اقامت داشته معبدی در این مکان وجود داشته است.

پاشوپاتینات معبدی به سبک پاگوداست که سقف اصلی آن طلاکاری شده و چهار طرف معبد با نقره پوشیده شده است و بزرگترین مجموعه معبد در کاتماندو به شمار می‌رود. در اطراف معبد اصلی، این مجموعه از ده‌ها معبد کوچکتر دیگر تشکیل شده است که به خدایان مختلف هندو و بودایی اختصاص داده شده‌اند.

معبد اصلی پاشوپاتینات که در کرانه‌های رودخانه باگماتی قرار دارد، در اواخر قرن چهاردهم توسط موریانه‌ها خورده شد. این معبد در قرن پانزدهم توسط پادشاه لیچوی، شوپوسپا، از نو ساخته و معابد دیگر در طول قرن‌ها از آن زمان ساخته شده‌اند.

با وجود افسانه‌های فراوانی که پیرامون معبد پاشوپاتینات و پیشینه آن وجود دارد، این معبد از جهاتی منحصربه‌فرد است. مهم‌ترین ویژگی آن، پوشیده بودن همیشگی لنگام از ردای طلایی است؛ جز در مراسم ویژه‌ای به نام “آبهیشِک”، که طی آن، لنگام برای مدت کوتاهی بدون پوشش می‌ماند. در همین زمان است که آیین نمادین ریختن شیر بر روی لنگام برگزار می‌شود.

از دیگر ویژگی‌های خاص معبد پاشوپاتینات، اختصاص انجام این آیین به تنها چهار کاهن ارشد است. این کاهنان همگی از گروه “بات” هستند، در حالی‌که کاهنان “بانداری” به‌عنوان دستیاران و متولیان امور اجرایی معبد ایفای نقش می‌کنند.

برخلاف بسیاری از معابد هندو که در آن‌ها مقام کاهنی به‌صورت موروثی منتقل می‌شود، در معبد پاشوپاتینات، کاهنان ارشد از میان پژوهشگران زبده‌ای انتخاب می‌شوند که بر قرائت و مفاهیم “ریگ‌ودا” تسلط کامل دارند. تنها افرادی که واجد تمامی شرایط علمی و مذهبی باشند، می‌توانند به این مقام دست یابند.

بیشتر بخوانید: هیمالیا در نپال : راهنمای سفر به قلب کوه‌های مقدس

استوپای بودانات / Bouddhanath Stupa از مهمترین معابد کاتماندو

استوپای بودانات، واقع در حدود ۱۱ کیلومتری شمال‌شرقی مرکز شهر کاتماندو، بزرگ‌ترین استوپای نوع خود در نپال به‌شمار می‌رود و یکی از بزرگ‌ترین ماندالاهای جهان را در خود جای داده است. این استوپای بودایی، در کشوری با اکثریت جمعیت هندو، جایگاهی برجسته دارد؛ به‌گونه‌ای که مناره و گنبد عظیم آن بر افق شهر تسلط یافته‌اند. در اطراف این بنا، گومپاهای متعددی برای سکونت و نیایش جامعه پرشمار تبتی‌های منطقه ساخته شده‌اند.

قدمت این استوپا به قرن چهاردهم میلادی بازمی‌گردد و در مسیر بازرگانی تاریخی تبت قرار دارد؛ مسیری که از شمال‌شرق وارد دره کاتماندو شده، از کنار بودانات عبور می‌کند و به رودخانه باگماتی و سپس به منطقه لالیتپور می‌رسد، بدون آن‌که از شهر کاتماندو – که بعدها تأسیس شد – عبور کند. در گذشته، بازرگانان تبتی در جریان سفرهای خود، برای استراحت و نیایش در این محل توقف می‌کردند. همچنین، در دهه ۱۹۵۰ بسیاری از پناهندگان تبتی که کشور خود را ترک کرده بودند، در اطراف این استوپا اقامت گزیدند.  بی دلیل نیست که استوپای بودانات از مهمترین معابد کاتماندو به شمار می‌رود.

بر پایه برخی روایات، این استوپا محل دفن بقایای بودای کاساپا است؛ بیست و هفتمین بودا از میان ۲۹ بودای شناخته‌شده، که گفته می‌شود بیش از دو هزار سال پس از رسیدن به روشن‌بینی زیسته و قامت او به بیست ذراع (تقریباً ۸.۸ متر) می‌رسیده است.

معبد سوایامبونات / swayambhunath Temple

استوپای سوایامبونات که به دلیل میمون‌های مقدسی که در قسمت‌های شمال غربی آن زندگی می‌کنند، با نام «معبد میمون‌ها» نیز شناخته می‌شود،این استوپا به عنوان یکی از اصلی‌ترین معابد کاتماندو بر فراز تپه‌ای کوچک در شمال غربی منطقه دره این شهر قرار دارد. این تپه که تنها ۳ کیلومتر از حومه شهر کاتماندو فاصله دارد، مکانی عالی برای تماشای برخی از خیره‌کننده‌ترین مناظر پانوراما از دره کاتماندو در پایین است و گفته می‌شود که این معبد یکی از مقدس‌ترین چایتیاهای بودایی در نپال به شمار می‌رود.

سوایامبونات قدیمی‌ترین استوپای معبدی از نوع خود در نپال است و افسانه‌ها می‌گویند که این معبد به طور خودجوش هنگام ایجاد دره، پس از خشک شدن دریاچه اولیه‌ای که زمانی در دره قرار داشت، تکامل یافته است. محل معبد توسط ده‌ها زیارتگاه و استوپای کوچک‌تر و همچنین چندین صومعه که در این محل ساخته شده‌اند، احاطه شده است.

این نام به معنای واقعی کلمه به معنای “موجود مستقل” است، با اشاره به این باور که این معبد به تازگی به وجود آمده است. اگرچه کتیبه‌های موجود در معبد که به حدود ۴۶۰ میلادی برمی‌گردد، نشان می‌دهد که این معبد توسط پادشاه مانادوا ساخته شده است. نام تبتی این معبد به معنای “درختان والا” ترجمه شده است، اگرچه اعتقاد بر این است که این نام تحریف شده نام نپالی بهاسا، سینگو می‌باشد.

این معبد، که در میان مقدس‌ترین مکان‌های بودایی در نپال، پس از بودانات، قرار دارد، مقصدی محبوب برای بسیاری از زائران بودایی است که برای دعا در معبد و قدم زدن در اطراف تپه‌ای که معبد بر روی آن قرار دارد، از نپال عبور می‌کنند. در هر چهار ضلع برج استوپا، چشم‌های بودا به همراه ابروها نقاشی شده و بین آنها به خط دواناگاری برای عدد یک نوشته شده است.

معبد بودانیلکانتا / Budhanilkantha Temple از مهمترین معابد کاتماندو

معبد بودانیلکانتا که در دامنه تپه شیواپوری در انتهای شمالی دره کاتماندو واقع شده است، یک معبد هندو در فضای باز است که به خدای ویشنو اختصاص داده شده. این معبد با مجسمه عظیم خدای ویشنو که در حالت خوابیده قرار دارد، شناخته می‌شود. نام بودانیلکانتا به معنای «گلوی آبی پیر» است و در واقع به خدای ویشنو اشاره دارد که این معبد به او اختصاص داده شده است.

این معبد که با نام معبد نارایانتان نیز شناخته می‌شود، به عنوان یکی از مهمترین معابد کاتماندو مجسمه اصلی ویشنوی خوابیده حدود ۵ متر طول را در درون خود دارد و از یک بلوک سنگ سیاه تراشیده شده است. اطراف مجسمه، استخری فرورفته به طول بیش از ۱۳ متر قرار گرفته است. تصویر بودانیلکانتا بر روی بدن مارپیچی مار کیهانی ششا قرار دارد و بر روی پیشانی زیر تاج نقره‌ای که سر مجسمه را زینت می‌دهد، تصویر تراشیده شده بودا دیده می‌شود. این ترکیب غیرمعمول تصاویر مذهبی، این معبد را به مکانی مقدس برای بوداییان و همچنین هندوها تبدیل کرده است.

منحصر به فردترین نکته در مورد مجسمه معبد بودانیلکانتا این است که به نظر می‌رسد یک مجسمه سنگی است که روی آب استخر شناور است. اعتقاد بر این است که این سنگ نوعی سیلیس، شبیه به سنگ پا از گدازه، با چگالی بسیار کم است. با این حال حتی چگالی تعیین شده هم توضیح نمی‌دهد که چگونه مجسمه روی آب شناور می‌شود و این پدیده دهه‌هاست جامعه علمی در جنوب شرقی آسیا را مجذوب خود کرده است.

بیشتر بخوانید: راهنمای سفر به نپال | چگونه به نپال سفر کنیم؟

معبد چانگو نارایان / Changu Narayan temple

معبد چانگو نارایان، یکی از قدیمی‌ترین معابد دره کاتماندو، بر روی تپه‌ای کوچک در حدود ۱۲ کیلومتری شرق کاتماندو واقع شده است. این معبد که تا حدودی از مسیر معمول گردشگران دور است، به چانگو نارایان، یکی از چهار تجسم خدای ویشنو، اختصاص دارد. اولین شکل این معبد در قرن چهارم از چوب و فلز ساخته شده و بیش از ۱۶۰۰ سال همچنان پابرجا ایستاده است.

بخش‌های بعدی معبد که سازه مرکزی اصلی را احاطه کرده‌اند، در نقاط مختلف بین قرن‌های هشتم و دهم ساخته شده‌اند. این مجموعه به عنوان یکی از مهمترین معابد کاتماندو که یک زیارتگاه مذهبی مقدس هندو با اهمیت بسیار زیاد است، حدود شش جشنواره مختلف را در طول سال برگزار می‌کند که بسیاری از آنها توسط کاهنان اعظم معابد هندو دره کاتماندو اداره می‌شوند.

معبد چانگو نارایان که بر فراز تپه کوچک خود قرار دارد، بر فراز شالیزارهای برنج باکتاپور قد برافراشته و از کیلومترها دورتر قابل مشاهده است. منظره کوه‌های پوشیده از برف در شمال نیز یکی از دیدنی‌ترین مناظر این منطقه است.

بر روی ستون‌های معبد، تاریخچه ده تجسم نارایان حک شده است و یک مجسمه در اندازه واقعی از وسیله نقلیه ویشنو، که نیمی انسان و نیمی پرنده است و به نام گارودا شناخته می‌شود، در مقابل معبد زانو زده. این معبد همچنین شامل مجسمه‌های بسیار دیگری است که اکثر آنها نمایانگر لرد ویشنو هستند و همچنین یک لوح سنگی با سال ۴۶۴ میلادی که در مورد پادشاه نپالی دارماودا، که به طور ناگهانی در شرایط مرموزی درگذشت، حک شده است. برخی از کتیبه‌های روی سنگ ثابت می‌کنند که معبد بسیار قدیمی‌تر از تاریخ سنگ هستند.

معبد گانش، گاییریدهارا / Ganesh temple از معروفترین معابد کاتماندو

معبد کامالادی گانش به عنوان یکی از مهمترین معابد کاتماندو در نزدیکی گانتاغر (برج ساعت) به خدای هندو گانشا اختصاص داده شده است که به خاطر کمک به مریدان در عبور از موانع شناخته می‌شود. این معبد همچنین دارای بناهای کوچکی است که به دورگا، مهادف و کریشنا بودا اختصاص داده شده و یک سازه زیبا به سبک پاگودا دارد.

این معبد روز سه‌شنبه مملو از جمعیت است، روزی فرخنده که مریدان در آن به پروردگار گانشا دعا می‌کنند. علاوه بر این، مردم محلی نیز هنگام شروع یک کسب و کار جدید، خرید خانه جدید یا خرید ماشین برای تبرک موفقیت و شادی خود از این معبد بازدید می‌کنند.

سخن پایانی

دره کاتماندو، با معابدی کهن، فضای روحانی و سنت‌های ریشه‌دار، نه‌تنها مقصدی برای گردشگران، بلکه پناهگاهی برای جویندگان معنا و آرامش است. هر معبد در این سرزمین، داستانی از ایمان، هنر و تاریخ را روایت می‌کند؛ از استوپای باشکوه بودانات تا نیایشگاه رازآلود پاشوپاتینات. اگر به دنبال تجربه‌ای متفاوت و ژرف در دل فرهنگ و معنویت آسیای جنوبی هستید، معابد کاتماندو بی‌تردید مقاصدی الهام‌بخش خواهند بود.

سؤالات متداول

آیا بازدید از معابد کاتماندو برای گردشگران خارجی آزاد است؟

بله، بیشتر معابد کاتماندو برای گردشگران خارجی قابل بازدید هستند اما در برخی از آن‌ها از جمله پاشوپاتینات ورود به بخش‌های خاصی فقط برای پیروان هندو مجاز است. با این حال، بازدید از فضای اطراف و تماشای مراسم‌ها امکان‌پذیر است.

بهترین زمان برای سفر به کاتماندو و بازدید از معابد چه زمانی است؟

بهار (مارس تا مه) و پاییز (سپتامبر تا نوامبر) بهترین زمان‌ها برای سفر به کاتماندو هستند، زیرا هوا معتدل و آسمان صاف است. در این زمان، بسیاری از فستیوال‌های مذهبی نیز برگزار می‌شوند.

آیا بازدید از معابد هزینه دارد؟

بله، برخی از معابد و استوپاها مانند بودانات یا سوامبونات (معبد میمون‌ها) برای گردشگران خارجی ورودی دارند. هزینه‌ها معمولاً بین ۲ تا ۱۰ دلار آمریکا متغیر است.

آیا باید در بازدید از معابد، لباس خاصی بپوشیم؟

بله، احترام به فضای مقدس بسیار مهم است. بهتر است لباس پوشیده، ساده و بدون طرح‌های نامناسب بپوشید. در بسیاری از معابد، ورود با کفش ممنوع است و باید پیش از ورود آن را درآورد.